س – آیا طلب مغفرت برای مومنین جایز است ؟

این موضوع در بسیاری از آیت شریفه بیان شده و برای دیگران طلب مغفرت شده است و تنها طلب مغفرت برای مشرکینی که امید ایمان آوردن بر ایشان نیست نهی شده است (حضرت نوح و حضرت ابراهیم )ویکی از شعبا ت شفاعت همین است که برای یکدیگر دعا نموده و طلب مغفرت کنیم .

 البقرة : 221    وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ یُبَیِّنُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ 

البقرة : 268   الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ البقرة : 286   لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ

آل‏عمران : 159   فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ  

النساء : 64   وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً

النساء : 137   إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبیلاً

الأعراف : 151   قالَ رَبِّ اغْفِرْ لی‏ وَ لِأَخی‏ وَ أَدْخِلْنا فی‏ رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ

التوبة : 80   اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ

التوبة : 113   ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی‏ قُرْبى‏ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیمِ

التوبة : 114   وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ لِأَبیهِ إِلاَّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِیَّاهُ فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْه إِنَّ إِبْراهیمَ لَأَوَّاهٌ حَلیمٌ

هود : وَ نَادَى‏ نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبّ‏ِ إِنَّ ابْنىِ مِنْ أَهْلىِ وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنتَ أَحْکَمُ الحْاکِمِینَ(45) قَالَ یَنُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرْ صَالِحٍ فَلَا تَسْئلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنىّ‏ِ أَعِظُکَ أَن تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ(46) قَالَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئلَکَ مَا لَیْسَ لىِ بِهِ عِلْمٌ وَ إِلَّا تَغْفِرْ لىِ وَ تَرْحَمْنىِ أَکُن مِّنَ الْخَاسِرِینَ (47)

یوسف : 97   قالُوا یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا کُنَّا خاطِئینَ

یوسف : 98   قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ

إبراهیم : 10   قالَتْ رُسُلُهُمْ أَ فِی اللَّهِ شَکٌّ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرَکُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى قالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا تُریدُونَ أَنْ تَصُدُّونا عَمَّا کانَ یَعْبُدُ آباؤُنا فَأْتُونا بِسُلْطانٍ مُبینٍ

إبراهیم : 41   رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ

النور : 62   إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا کانُوا مَعَهُ عَلى‏ أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولئِکَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ

الشعراء : 86   وَ اغْفِرْ لِأَبی‏ إِنَّهُ کانَ مِنَ الضَّالِّینَ

 الحشر : 10   وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فی‏ قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیمٌ

الممتحنة : 4   قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی‏ إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآؤُا مِنْکُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَ بَدا بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلاَّ قَوْلَ إِبْراهیمَ لِأَبیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ ما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْ‏ءٍ رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ 

المنافقون : 6   سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ

نوح : 28   رَبِّ اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ لا تَزِدِ الظَّالِمینَ إِلاَّ تَباراً  

س- بعضی از فرقه های مسلمان که اخیرا تاسیس شدند ، شفاعت و اعتقاد به آن را شرک می دانند . چرا ؟

اگر به تعریف شفاعت به بیانی که گذشت توجه شود ، شفاعت نه تنها شرک نیست بلکه عین توحید است و مهم تر اینکه مشرکان هم در مقابل بعضی از رسولان الهی می گفتند که خدا وند نیازی به واسطه ندارد و اگر می خواست به خود ما وحی می کرد و یا اگر می خواست ما بتها را عبادت نمی کردیم و نتیجه اینکه چون خداوند با قدرت خود مانع بت پرستی ایشان نشد پس به این کار راضی است و کسی از انسانها که مثل خود   ما است نباید مارا منع کند . همانها که منکر شفاعت هستند اگر به انبیائ الهی و ملائکه وحی و کتاب خدا و نماز و عبادت معتقد هستند ، از راه عبادت ، او را تعظیم می کنند و از طریق رسولان الهی دستورات و احکام الهی را می گیرند ، پس اگر منکر واسطه ها شوند چگونه بین این دو نقیض جمع می کنند ؟؟؟ همه می دانند که - وحی و قرآن ورسول الله و نماز و دعا و قرآن –حداقل – واسطه هائی هستند که همه فرقه های مسلمین قبول دارند و در این موضوع وحدت نظر است . مطابق آیه 85 سوره نساء همه این وسائل و وسائط که نام برده شد شفاعت حسنه می کنند و هر کس بر خلاف دین الهی تلاش می کند ، شفاعت سیئه می کند .

در یک جمع بندی بین مبحث امامت و شفاعت و با توجه به دو وجهی بودن امامت و دووجهی بودن شفاعت که نص آیات کریمه است چنین می توان گفت : ائمه الهی با شفاعت حسنه از مومنین ، پیروان خود را به جنت شفاعت و رهبری می کنند و ائمه الکفر و داعی الی النار هم، با شفاعت سیئه از پیروان خود آنان را به سوی آتش گناه و غضب الهی می کشانند .

س- امامت به چه معنی است و اعتقاد به آن چه ضرورتی دارد ؟ 

در قرآن کریم امامت به معنی عام و خاص آمده است و نشان می دهد که امامت هم مثل اصل دین ،امری فطری و همگانی و ضرورت جامعه بشری است .

الف – امامت عام

در این معنی رهبران غیر الهی هم ،امام هستند و امتی دارند و راهی و هدفی و تنها فرقی که با انبیاء الهی و امامان حق دارند جهت و رویکرد آنان است .

الإسراء : 71   یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ فَأُولئِکَ یَقْرَؤُنَ کِتابَهُمْ …

هود : 17   أَ فَمَنْ کانَ عَلى‏ بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسى‏ إِماماً وَ   أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلا تَکُ فی‏ مِرْیَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ … 

یکی از وقایع قیامت خواندن و باز خواست از ناس با امام هر گروه است و هیچ کس از این امر نمی تواند استثنا ءشود ، چون یا خودش جلودار است یا پیرو دیگری است و در راه خود می رود

ب- امامت خاص حق

در این معنی امامت منحصر به رسولان واولیاءالهی است و دیگررهبران در مقابل آن و طاغوت هستند و تعبیر ائمه الکفر و ائمه یدعون الی النار را به کار برده است .

البقرة : 124   وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ

بیان این آیه شریفه نشان می دهد که امامت حق ،به غیر معصوم نمی رسد و قرار دادن آن تنها از سوی الله است

الأنبیاء : 73   وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدینَ.

ائمه  حق انجام خیرات ،ازجمله اقامه صلات و ایتاء زکات و عبودیت الله سرلوحه کارشان است .

السجدة : 24   وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ

هادیان به امر الله در بالاترین حد یقین قرار دارند "معصوم اند"

القصص : 5   وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ

یس : 12   إِنَّا نَحْنُ نُحْیِ الْمَوْتى‏ وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ أَحْصَیْناهُ فی‏ إِمامٍ مُبینٍ

ج- امامت خاص غیر حق

التوبة : 12   وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فی‏ دینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ  

القصص : 41   وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ لا یُنْصَرُونَ

پس امامت برای هر جامعه امری ضروری است و ائمه حق و ائمه باطل در هر حال پیروانی دارند ودر قیامت هر گروهی با امام خود محشور می شود .

نکته : برای ائمه حق در آیات شریفه ، هدایت به کار رفته و برای دیگران ، دعوت ؛ که نکته قابل بررسی و توجه است . 

نحوه شهادت امام رضا ( علیه السّلام )

«بعد از شهادت امام رضا ـ علیه السّلام ـ شیعیان بدن شریف آن حضرت را در خراسان تشییع کردند. این تشییع جنازه به حدی پر شور بود که تا آن زمان مثل آن دیده نشده بود، همه طبقات در تشییع جنازه امام حاضر شدند»

نحوه شهادت امام رضا ( علیه السّلام )
حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ در سال 148 هـ .ق در شهر مدینه متولد شد،[1] و در ماه صفر سال 203 هـ .ق در سن 55 سالگی در شهر طوس خراسان به شهادت رسید.
در باب شهادت ایشان تقریباً تمام علمای شیعه و عده زیادی از علمای اهل سنت قائلند که آن حضرت مسموم و شهید شده اند. درباره عامل شهادت اختلاف نظر و اقوالی وجود دارد که به آنها اشاره خواهیم کرد.
قول مشهور این است که آن حضرت توسط مأمون خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده اند.
برخی از علمای اهل سنت قائلند که مأمون، امام رضا ـ علیه السّلام ـ را مسموم نکرده است. و برای این گفته خود دلائلی هم ذکر می کنند. از جمله آن دلائل این است که مأمون دختر خود را به همسری امام جواد ـ علیه السّلام ـ درآورد. مأمون به برتری امام رضا ـ علیه السّلام ـ در برابر علما استدلال می کرد. بعد از درگذشت امام رضا ـ علیه السّلام ـ مأمون بسیار ناراحت و غمگین بود و... در ادامه خواهیم گفت که به هیچ یک از دلائل در این رابطه نمی توان استناد کرد. عده ای از علمای اهل سنت قائلند که ایشان مسموم شده اند و عامل جنایت، عباسیان (غیر از مأمون) بوده اند. به عنوان نمونه ابن جوزی می گوید: «وقتی عباسیان دیدند خلافت از دست آنها خارج شد (به واسطه ولایتعهدی) و به دست علویان افتاد، امام رضا ـ علیه السّلام ـ را مسموم کردند.[2]» این قول نیز چندان صحیح به نظر نمی رسد چرا که «بیشتر مورخین و روات اجماع دارند که مأمون سم را به امام ـ علیه السّلام ـ داده نه غیر او»[3]. علاوه بر اینکه مأمون برای این کار انگیزه هم داشته که به آن اشاره خواهد شد. روایاتی از امام رضا ـ علیه السّلام ـ وارد شده است که در این روایات آن حضرت شهادت خویش را پیشگویی کرده اند و عامل این جنایت را مأمون دانسته اند. امام رضا ـ علیه السّلام ـ به هرثمه بن اعین می گوید: «موقع مرگ من فرا رسیده است این طاغی (مأمون) تصمیم گرفته مرا مسموم کند...»[4].
شهید مطهری می نویسد: «قرائن نشان می دهد که امام رضا ـ علیه السّلام ـ را مسموم کردند و یک علت اساسی همان قیام بنی العباس در بغداد (بر علیه مأمون) بود. مأمون در حالی حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ را مسموم کرد که از خراسان به طرف بغداد می رفت و مرتب اوضاع بغداد را به او گزارش می دادند. به او گزارش دادند که بغداد قیام کرده او دید که حضرت رضا ـ علیه السلام ـ را نمی تواند عزل کند و اگر با این وضع بخواهد برود آنجا کار بسیار مشکل است. برای اینکه زمینه رفتن آنجا را فراهم کند و به بنی العباس بگوید کار تمام شد حضرت را مسموم کرد و آن علت اساسی که می گویند و قابل قبول هم هست و با تاریخ وفق دارد همین جهت است»[5].
به نظر می رسد انگیزه اصلی مأمون در به شهادت رساندن امام رضا ـ علیه السّلام ـ همین مطلبی باشد که ذکر شد. چرا که قیام عباسیان در بغداد جز به خاطر ترس از روی کار آمدن علویان نبوده است.
طبری می نویسد: «مأمون نامه ای به بنی عباس در بغداد نوشت و مرگ علی بن موسی ـ علیه السّلام ـ را به آنان اعلام کرد و از آنان خواست که به اطاعت او درآیند زیرا دشمنی آنان با او جز با بیعت وی با علی بن موسی ـ علیه السّلام ـ نبوده است.[6] از دیگر موجباتی که مورخان در قتل امام رضا ـ علیه السّلام ـ ذکر کرده اند، کینه ای می دانند که مأمون از امام رضا ـ علیه السّلام ـ به دل گرفته بود. طبرسی می نویسد: علتی که موجب شد مأمون امام رضا ـ علیه السّلام ـ را به شهادت برساند این بود که آن حضرت بی محابا (و بدون ترس) حق را در برابر مأمون اعلام می کرد. در بیشتر موارد در مقابل او قرار می گرفت که موجب عصبانیت و کینه او می شد...»[7]. همانگونه که بیان شد از نظر روایات شیعی شکی نیست که مأمون حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ را مسموم کرد.[8] امّا اینکه کیفیت این عمل چگونه بوده است؟ روایات چندی وجود دارد که به آنها اشاره می کنیم. روایتی را شیخ مفید از عبدا... بن بشیر نقل کرده که عبدا... گفت: مأمون به من دستور داد که ناخنهای خود را بلند کنم... سپس مرا خواست و چیزی به من داد که شبیه تمر هندی بود و به من گفت: این را به همة دو دست خود بمال... سپس نزد امام رضا ـ علیه السّلام ـ رفت و به من دستور داد که انار برای ما بیاور من اناری چند حاضر کردم و مأمون گفت: با دست خود آن را بفشار، من فشردم و مأمون آن آب انار را با دست خود به حضرت خورانید و همان سبب مرگ آن حضرت شد و پس از خوردن آن آب انار دو روز بیشتر زنده نماند»[9]. روایت دیگری را شیخ مفید از محمد بن جهم ذکر کرده که می گوید: «حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ انگور دوست می داشت پس قدری انگور برای حضرت تهیه کردند. در حبه های آن به مدت چند روز سوزنهای زهرآلود زدند. سپس آن سوزنها را کشیده و به نزد آن بزرگوار آوردند... آن حضرت از آن انگورهای زهرآلود بخورد و سبب شهادت ایشان شد».[10]
روایتی از اباصلت هروی نیز نقل شده که می گوید: مأمون امام رضا ـ علیه السّلام ـ را فراخواند و آن حضرت را مجبور کرد از انگور بخورد آن حضرت به واسطه آن انگور مسموم شد.[11]»
بنابراین، ادله ای که اهل سنت ذکر کرده اند که مأمون امام رضا ـ علیه السّلام ـ را به شهادت نرسانده بی اساس می باشد. چرا که مأمون فردی بود که به خاطر حکومت، برادر خویش امین را به قتل رساند و محبوبیت امام رضا ـ علیه السّلام ـ در نزد او از برادرش بیشتر نبود. و گریه ظاهری او بعد از مرگ امام ـ علیه السّلام ـ به جهت منحرف کردن اذهان علویان و طرفداران امام رضا ـ علیه السّلام ـ بوده است.
«بعد از شهادت امام رضا ـ علیه السّلام ـ شیعیان بدن شریف آن حضرت را در خراسان تشییع کردند. این تشییع جنازه به حدی پر شور بود که تا آن زمان مثل آن دیده نشده بود، همه طبقات در تشییع جنازه امام حاضر شدند»[12]. امام رضا ـ علیه السّلام ـ در سال 203 هـ.ق در شهر طوس به خاک سپرده شد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
پى‌‏نوشتها
1ـ زندگی سیاسی هشتمین امام:جعفر مرتضی حسینی.
2ـ پیشوایان، سید کاظم ارفع.
3ـ حضرت رضا(ع)، فضل الله کمپانی.[1] . شیخ مفید، الارشاد، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ دوم، بی تا، ج 2، ص 261.
[2] . باقر شریف القرشی، حیاة الامام علی بن موسی الرضا(ع)، قم، نشر سعید بن جبیر، 1372ش، ج 2، ص 371.
[3] . همان.
[4] . محمد بن جریر بن رستم طبری، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، 1363، ص 178.
[5] . مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار، تهران، صدرا، چاپ بیست و هفتم، 1384، ص 210.
[6] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ دوم، 1364، ج 13، ص 5676.
[7] . فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1417، ج 2، ص 80؛ شیخ مفید، همان، ج 2، ص 260.
[8] . مطهری، مرتضی، همان، ص 211.
[9] . شیخ مفید، همان، ج 2، ص 262ـ261.
[10] . همان، ص 262.
[11] . فضل بن حسن طبرسی، همان، ص 83ـ82.
[12] . باقر شریف القرشی، همان، ص 375.
منبع :پایگاه اندیشه قم

رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

مَن أدامَ النَّظَرَ فِی المُصحَفِ ، مُتِّعَ بِبَصَرِهِ ما دامَ فِی الدُّنیا .

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

هر کس پیوسته به قرآن بنگرد ، تا زنده است ، از بهره بینایى برخوردار مى‏شود .

کنز العمّال ، جلد 1 ، صفحه 536 ، حدیث 2406 نقلاً عن أبی الشیخ عن ابن عبّاس دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 310

 س – آیا ممکن است کسی بر ضرر خودش اقدام کند ؟

ج- در تجربیات شخصی هر کس ،مواردی یافت می شود که فرد دچار زیان و ضرر و حتی ور شکستگی می شود ،در حالی که فکر می کرد همه تلاش اوظاهرا در جهت منافع او است و در جامعه هم اینگونه موارد بسیار دیده می شود .

به تعبیر قرآنی ظلم به نفس و ظلم به جامعه و ظلم به الله ، سه قسم ظلم و ستمی است که ممکن است برای هر کس اتفاق بیفتد  .

س – فرق پیامبران و سایر رهبران دلسوز در چیست ؟

انبیاء الهی به لحاظ شخصیتی معصوم و برکنار از هر خطا و لغزش هستند و با توجه به این موضوع می توان صد در صد به آنان اعتماد کرد و لی به دیگر ان تنها به صورت مشروط می توان اعتماد نمود و فرق دیگر این که انبیاء و ائمه معصومین با روح بلندی که دارا هستند انسان را دستگیری نموده و به مقصد نهائی می رسانند ولی دیگر رهبران خود شان نیاز مند رهبران الهی برای راه یافتن به مقصد هستند .

س- اکنون که با پیشرفت های علمی و فنی بشر به حد ی رسیده که راهش را انتخاب کند آیا نیازی به دین هست؟

ج- اینکه علم بشر به حد کمال رسیده مورد تردید جدی است و دلیل آن هم این است که در همین عصر بدترین جنگ ها و بدترین ظلم ها و حق کشی ها و ناهنجاری ها در سطح فردی و ملی و قومی و جهانی در پیش روی بشر است و از حل آن فرو مانده و سازمانهای بزرگ بین المللی هم همگی در جهت منافع کشور های زور مند و قوی به کار گرفته می شوند و هر روز که می گذرد ،بشر به لبه پرتگاه جنگ هسته ای نزدیک تر می شود . اگر بشر مصلحت خویش را می توانست تشخیص دهد ، از نعمت امنیت که بزرگترین نعمت اجتماعی است محروم نبود و هر روزهزاران  نفر بیگناه در کشور های تحت ستم به خاک و خون کشیده نمی شدند .

بهترین دلیل بر عدم بلوغ فکری بشر نحوه عمل همین مدعی بلوغ در سطح حکومتی ،خصوصا حاکمیت جهانی و روابط بین المللی است .

در سطح ملی هم اگر به همه کشور های موجود و نحوه حکومت و ارزشهای حاکم بر آنها بنگریم ،وضعیت بسیار بدی را مشاهده می کنیم که مورد قبول ملت ها نیست .

و مهمتر از همه این که دین اسلام جایگزین علوم تجربی و صنعت و تکنیک و تمدن بشری نیست که با آمدن انها – به فرض – دیگر نیازی به آن نباشد ، بلکه دین اسلام جهت دهنده و تربیت کننده انسان است تا بتواند از این همه نعمت های الهی از جمله همین صنعت و تکنیک ، در جهت سعادت دنیا و آخرت خود استفاده کند .

على امیر المؤمنین با خوارج در منتهى درجه آزادى و دموکراسى رفتار کرد.او خلیفه است و آنها رعیتش،هر گونه اعمال سیاستى برایش مقدور بود اما او زندانشان نکرد و شلاقشان نزد و حتى سهمیه آنان را از بیت المال قطع نکرد،به آنها نیز همچون سایر افراد مى‏نگریست.این مطلب در تاریخ زندگى على عجیب نیست اما چیزى است که در دنیا کمتر نمونه دارد.آنها در همه جا در اظهار عقیده آزاد بودند و حضرت خودش و اصحابش با عقیده آزاد با آنان روبرو مى‏شدند و صحبت مى‏کردند،طرفین استدلال مى‏کردند،استدلال یکدیگر را جواب مى‏گفتند.

شاید این مقدار آزادى در دنیا بى‏سابقه باشد که حکومتى با مخالفین خود تا این درجه با دموکراسى رفتار کرده باشد.مى‏آمدند در مسجد و در سخنرانى و خطابه على پارازیت ایجاد مى‏کردند.روزى امیر المؤمنین بر منبر بود.مردى آمد و سؤال کرد.على بالبدیهه جواب گفت.یکى از خارجیها از بین مردم فریاد زد:«قاتله الله ما افقهه‏»(خدا بکشد این را،چقدر دانشمند است!).دیگران خواستند متعرضش شوند اما على فرمود رهایش کنید،او به من تنها فحش داد.

خوارج در نماز جماعت‏به على اقتدا نمى‏کردند زیرا او را کافر مى‏پنداشتند.به مسجد مى‏آمدند و با على نماز نمى‏گذاردند و احیانا او را مى‏آزردند.على روزى به نماز ایستاده و مردم نیز به او اقتدا کرده‏اند.یکى از خوارج به نام ابن الکواء فریادش بلند شد و آیه‏اى را به عنوان کنایه به على،بلند خواند:

و لقد اوحى الیک و الى الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین . (1)

این آیه خطاب به پیغمبر است که به تو و همچنین پیغمبران قبل از تو وحى شد که اگر مشرک شوى اعمالت از بین مى‏رود و از زیانکاران خواهى بود.ابن الکواء با خواندن این آیه خواست‏به على گوشه بزند که سوابق تو را در اسلام مى‏دانیم،اول مسلمان هستى،پیغمبر تو را به برادرى انتخاب کرد،در لیلة المبیت فداکارى درخشانى کردى و در بستر پیغمبر خفتى،خودت را طعمه شمشیرها قراردادى و بالاخره خدمات تو به اسلام قابل انکار نیست،اما خدا به پیغمبرش هم گفته اگر مشرک بشوى عمالت‏به هدر مى‏رود،و چون تو اکنون کافر شدى اعمال گذشته را به هدر دادى.

على در مقابل چه کرد؟!تا صداى او به قرآن بلند شد،سکوت کرد تا آیه را به آخر رساند.همینکه به آخر رساند،على نماز را ادامه داد.باز ابن الکواء آیه را تکرار کرد و بلافاصله على سکوت نمود.على سکوت مى‏کرد چون دستور قرآن است که:

اذا قرى‏ء القرآن فاستمعوا له و انصتوا (2) .

هنگامى که قرآن خوانده مى‏شود گوش فرا دهید و خاموش شوید.

و به همین دلیل است که وقتى امام جماعت مشغول قرائت است مامومین باید ساکت‏باشند و گوش کنند.

بعد از چند مرتبه‏اى که آیه را تکرار کرد و مى‏خواست وضع نماز را بهم زند،على این آیه را خواند:

.فاصبر ان وعد الله حق و لا یستخفنک الذین لا یوقنون (3) .

صبر کن،وعده خدا حق است و فرا خواهد رسید.این مردم بى ایمان و یقین،تو را تکان ندهند و سبکسارت نکنند.

دیگر اعتنا نکرد و به نماز خود ادامه داد (4) .

پى‏نوشتها

1- زمر/65.

2- اعراف/204.

3- روم/60.

4- شرح ابن ابى الحدید،ج 2/ص 311.

مجموعه آثار جلد 16 صفحه 311

استاد شهید مرتضى مطهرى

س- دین به چه معنی است ؟

ج- مجموع باورها و ارزش ها و قوانین و مقررات مبتنی بر آن، دین خوانده می شود و این امر برای انسان فطری است وهیچ کس را نمی توان یافت که از باور قلبی یا ارزش و یا قوانین و مقررات  خالی باشد .

س -  در آ یا ت الهی دین به چند معنی به کار رفته است ؟

الف- روز دین یا روزجزاء .

در این معنی دین به معنی جزاء (پاداش – مجازات ) است و جزا نتیجه تکلیف و ناشی از قانون و مقررات است .مثل : الفاتحة : 4 مالک یوم الدین

ب- باور های قلبی

در این معنی کلمه دین یا به صورت عام است مثل آیه الکرسی و یا با لفظ مشترک با غیر مسلمان به کار رفته است ،مثل سوره کافرون

البقرة : 256   لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ … الکافرون : 6   لَکُمْ دینُکُمْ وَ لِیَ دینِ .

در امثال این آیات حرفی در حقانیت یا باطل بودن باورها نیست بلکه باور ها به صورت عام و در انسان مطرح شده است .

همین باور درونی است که قابل اکراه نیست و هیچ کس را نمی توان با زور و اجبار و اکراه به باور دیگری رساند مگر اینکه خودش به این نتیجه برسد که با ور قبلی اش اشتباه است و تغییر دهد .

ج- به معنی قانون و مقررات اجتماعی

این معنی هم در موارد اسلامی و غیر اسلامی به کار رفته است ،مثل سوره یوسف و سوره نور .

 یوسف : 76   فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِعاءِ أَخیهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَها مِنْ وِعاءِ أَخیهِ کَذلِکَ کِدْنا لِیُوسُفَ ما کانَ لِیَأْخُذَ أَخاهُ فی‏ دینِ الْمَلِکِ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ …النور : 2   الزَّانِیَةُ وَ الزَّانی‏ فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فی‏ دینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ …

درمثال اولی قانون مصر به عنوان دین حکومتی و درمثال  دومی حکم دادگاه اسلامی به عنوان دین الله آمده است.

د – به معنی ارزش (باید – نباید )

هرکس برای زندگی خود و بقای آن باید ها و نباید هائی تعریف و اجرا می کند . در مرحله فردی این باید ها و نباید ها به عنوان عقیده شخصی و باور قلبی است .همین باورها در صحنه اجتماعی ،در قالب رسم و آیین و تربیت و قانون و مقررات ظاهر می شود و دارای ضمانت های اجرائی و پشتوانه حاکمیتی است .  این معنی در بسیاری از ایات به کار رفته و مجموع باور ها و ارزشها و احکام ، در کلمه دین آمده است مثل : البقرة : 132وَ وَصَّى بِها إِبْراهیمُ  بَنیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ  آل‏عمران : 19   إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ

در نتیجه : به مجموع باورها و ارزش ها و قوانین و مقررات مبتنی بر آن ، دین  گویند  و این امری فطری است و هیچ کس را نمی توان یافت که از باور قلبی یا ارزش و یا قوانین ومقررات خالی باشد .  الروم : 30   فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ.

پس دین امری همگانی و یکی از اجزای ساختار بشر است یعنی فطری است .

س- اگر همه دین دارند و این هم فطری است پس فرستادن انبیاء با چه اهدافی صورت گرفته ؟

ج- انسان در آفرینش خود دارای اختیار و عقل است و این دو خصیصه زمینه ساز دین است یعنی اگر انسان قدرت انتخاب نداشته باشد همه ادیان- حق یا باطل -، اصولا به وجود نمی آیند .وهمین قدرت انتخاب خود ش منشا ء اشتباه شدن است و بشر در مقدمات تشخیص ، بین چند گزینه ؛ممکن است بر اثر تمایلات شخصی مثل عریزه و نفع فردی و یا سود قومی و ملی و باندی و گروهی و…گزینه صحیح را انتخاب نکند .یا در مقدمات نفع و ضرر خود در سطح فردی یا اجتماعی دچار لغزش یا اشتباه گردد. یا منافع فردی را بر نفع اجتماعی تر جیح داده و موجب ضایع شدن حق دیگران گردد. یا در مقدمات شناخت از انسان و جهان می لغزد و یا برای کسب سود شخصی به ضرر دیگران اقدام کند و با کسب قدرت و اعمال زور ،دیگران را به اطاعت از خود دعوت کند و حکومت استبدادی تشکیل دهد و…

هدف اصلی انبیای الهی راه نمائی و تقویت قدرت تشخیص بشر است که در درجه اول در مبانی اعتقادی و باورها به بیراهه نرود و در مرحله بعدی در وضع و اجرای قانون دچار اشتباه نشود و مهمتر از همه این که در اجرای قانون دچار ظلم و ستم بر خود و دیگران نشود .

بنا براین : تنها راه سعادت بشر برای مصونیت از خطاهای جبران ناپذیر پیروی از رسولا ن الهی و دین اسلام است که دین همه انبیای الهی بوده و در مکتب رسول اعظم و نبی مکرم اسلام به حد کامل و تمام رسیده است

لبقرة : 48   وَ اتَّقُوا یَوْماً لا تَجْزی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ وَ لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ
البقرة : 123   وَ اتَّقُوا یَوْماً لا تَجْزی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً وَ لا یُقْبَلُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا تَنْفَعُها شَفاعَةٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ
البقرة : 254   یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ وَ الْکافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ
البقرة : 255   اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ
النساء : 85   مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً یَکُنْ لَهُ نَصیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً سَیِّئَةً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْها وَ کانَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ مُقیتاً
الأنعام : 51   وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذینَ یَخافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفیعٌ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
الأنعام : 70   وَ ذَرِ الَّذینَ اتَّخَذُوا دینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ ذَکِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما کَسَبَتْ لَیْسَ لَها مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفیعٌ وَ إِنْ تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ لا یُؤْخَذْ مِنْها أُولئِکَ الَّذینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمیمٍ وَ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ
الأنعام : 94   وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ ما خَوَّلْناکُمْ وَراءَ ظُهُورِکُمْ وَ ما نَرى‏ مَعَکُمْ شُفَعاءَکُمُ الَّذینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فیکُمْ شُرَکاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ ما کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ
الأعراف : 53   هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ تَأْویلَهُ یَوْمَ یَأْتی‏ تَأْویلُهُ یَقُولُ الَّذینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنا مِنْ شُفَعاءَ فَیَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ
یونس : 3   إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِنْ شَفیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ
یونس : 18   وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ یَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِما لا یَعْلَمُ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا یُشْرِکُونَ
مریم : 87   لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً
طه : 109   یَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلاً
الأنبیاء : 28   یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى‏ وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ